Gaslighting: de impact van manipulatie in werksituaties

Ben jij slachtoffer van manipulatie op je werk? Deze vorm van emotionele mishandeling begint vaak subtiel en is giftig voor een gezonde organisatiecultuur. Bij gaslighting worden woorden en beweringen verdraaid, waardoor je niet meer op jezelf durft te vertrouwen. Leer met behulp van dit blog de signalen van gaslighting te herkennen en stoppen. 

In dit artikel:

• Wat is gaslighting?
• Signalen van gaslighting
• Hoe wordt iemand een gaslighter?
• Gaslighting op het werk
• Impact van gaslighting
• Gaslighting stoppen

Wat is gaslighting?

Gaslighting is een vorm van manipulatie die erop is gericht om iemands gevoel van realiteit, gezond verstand of eigenwaarde te ondermijnen.

Het doel van gaslighting is vaak om de ander te laten denken dat ze niet in staat zijn om hun eigen gedachten en herinneringen te vertrouwen, waardoor ze afhankelijker worden van de manipulator uit angst om in de steek gelaten, afgewezen of gefrustreerd te worden.

Signalen van gaslighting

Gaslighting kan zich voordoen in elk type relatie, van vriendschappen en liefdesrelaties tot aan werk- en familierelaties. Patronen of gedragingen die wijzen op gaslighting kunnen daarmee per situatie verschillen.

Door voortdurend gebeurtenissen te ontkennen, verdraaien of verbergen wil de dader het slachtoffer laten geloven dat diens perceptie onjuist is.

Gaslighting manifesteert zich vaak geleidelijk. Een gaslighter kan zo inspelen op je gedachten waardoor je de neiging hebt om het te vergoeilijken. Zo kun je denken: ‘hij bedoelde die opmerking vast niet zo slecht’ of ‘volgens mij zat het anders, maar dat zal ik wel verkeerd zien.’

Sluipend proces

Langere tijd kunnen zich zo subtiele signalen voordoen terwijl je niet doorhebt wat er eigenlijk gaande is. Langzaam maar zeker krijgt de gaslighter zo steeds meer de kans om controle over een ander uit te oefenen.

Doordat je voortdurend twijfelt aan je eigen waarnemingen en gevoelens, en deze steeds aanpast aan die van de gaslighter, verliest het slachtoffer beetje bij beetje het contact met zichzelf. Hierdoor wordt het steeds lastiger om te beoordelen wat je werkelijk vindt en welke gevoelens en gedachten logisch zijn.

Later kunnen zich signalen voordoen, zoals het constant verontschuldigen voor van alles en het verdedigen van de gaslighter bij anderen.

Hoe wordt iemand een gaslighter?

Gaslighting ontwikkelt zich vaak als aangeleerd gedrag. Het ontstaat doorgaans bij iemand die zelf al jong op die manier is behandeld. Gaslighting vaak voort uit een extreem laag zelfbeeld. De gaslighter gebruikt manipulatiegedrag in een poging om zijn eigen minderwaardigheidsgevoel te compenseren.

Het doel van de gaslighter is om de ander steeds onzekerder te maken, zodat diegene steeds meer op hem of haar gaat vertrouwen. Op die manier wordt de ander afhankelijker en neemt de macht van de gaslighter over hem toe.

De gaslighter voedt op die manier zijn zelfvertrouwen en creëert zo een patroon dat steeds hardnekkiger wordt.

Gaslighting op het werk

Gaslighting komt ook voor in werksituaties. De gaslighter is vaak een persoon die een bepaalde macht of autoriteit binnen een rol claimt. De gaslighter oefent invloed uit op collega’s met gebruik van subtiel, charmant of sluw gedrag waardoor de signalen vaak moeilijk te herkennen zijn.

Een klassiek voorbeeld van de gaslightner op werk is bijvoorbeeld een manipulerende manager. Of een collega die dichtbij de manager staat en bijvoorbeeld succes van taken aan zichzelf toekent, terwijl jij het werk hebt uitgevoerd.

Voorbeelden van gaslighting op werk

• Ontkennen

‘Dat heb ik nooit gezegd’, zijn woorden die een gaslighter vaak gebruikt. Hoewel iets wel degelijk is gebeurd of uitgesproken, lukt het de gaslighter vaak om glashard te liegen op een overtuigende manier. Hierdoor ga je wederom twijfelen of je het wel goed gehoord hebt.

• Beloftes niet nakomen

A zeggen, B doen: een specialiteit van de gaslighter. Beloftes of afspraken worden vaak niet nageleefd, waardoor verwarring en onzekerheid bij anderen die afhankelijk waren van deze beloften.

• Omkeren

De gaslighter heeft vaak de neiging om situaties om te draaien, waardoor het slachtoffer verward of schuldig achterblijft. Zo kan de schuld afgeschreven worden op het slachtoffer, terwijl het niet zijn of haar verantwoordelijkheid is.

• Projecteren op een ander

De gaslighter is er goed in om zijn eigen gedachten en oordelen op een ander te projecten. Het slachtoffer wordt als het ware ‘in de hoek’ gedreven, omdat het niet zijn of haar eigen opvattingen zijn, maar dit wel wordt beweerd.

Impact van gaslighting

Gaslighting kan vergaande gevolgen hebben voor het welzijn van het slachtoffer. Zo kan het jouw vertrouwen behoorlijk schaden. Je kunt bijvoorbeeld merken dat je helemaal niet meer op je eigen waarneming vertrouwt. Of je kunt het gevoel hebben dat je niet meer jezelf kunt zijn.

Emotionele mishandeling

Wie eenmaal verwikkeld is geraakt in gaslighting, komt vaak in een neerwaartse spiraal terecht. Het proces van gaslighting verloopt in fases waarbij iemand zichzelf steeds verder verliest. Zeker naarmate het slachtoffer meer en meer gaat leven naar de ‘waarheid’ en wensen van de gaslighter.

Het lijkt steeds om kleine dingen te gaan, maar uiteindelijk is de impact van gaslighting op het slachtoffer erg groot. Zo kan het leiden tot extreme onzekerheid, isolatie, eenzaamheid en depressie.

Lees ook: ‘De 10 signalen van emotionele mishandeling’.

Gaslighting stoppen

In de meeste gevallen is het goed je af te vragen of je de relatie met de gaslighter beter kunt beëindigen. Toch is dit niet altijd direct mogelijk, bijvoorbeeld als gaslighting in werkrelaties voorkomt. Gaslighting kun je als het ware zien als vergif voor een veilige werkomgeving. Praat hier in dit geval over met jouw leidinggevende of vertrouwenspersoon binnen jouw organisatie.

Durf je niet meer te vertrouwen op je eigen waarnemingen? Probeer collega’s en andere waarnemingen te verzamelen die jou twijfels kunnen ontkrachten. Vervolgens kun je samen een aanpak formuleren om de gaslighter een halt toe te roepen. Samen kun je meer dan alleen.

Ook als HR-professional kun jij bijdragen aan sociale veiligheid op de werkvloer. Maak duidelijk dat manipulatief gedrag niet getolereerd wordt door de stappen uit dit blog te volgen.

Professionele hulp

Het kan lastig zijn om zelfstandig aan gaslighting te ontsnappen. Kom je hier zelf niet uit, dan is hier professionele hulp voor. Een specialist kan jou helpen de situatie objectief te bekijken en van hieruit samen met jou de nodige stappen te ondernemen.

Hoewel het belangrijk is je te realiseren dat gaslighting niet aan jou ligt, kun je weerbaarder worden door te werken aan bijvoorbeeld assertiviteit. Zo kun je leren patronen te ontdekken en zelfvertrouwen te herstellen.